Sesja 2: Etyka i odpowiedzialne AI

Responsible AI i dobre praktyki

🎯 Cele sesji

• Zrozumienie zasad etycznego wykorzystania AI w edukacji
• Identyfikacja bias i sposobów jego unikania
• Poznanie zasad RODO w kontekście AI
• Stworzenie własnego kodeksu etycznego

---

⚖️ Responsible AI - 6 kluczowych zasad

1. Sprawiedliwość (Fairness)

Co to oznacza: AI nie dyskryminuje żadnej grupy uczniów

Przykład problemu: System rekomendujący kierunki studiów sugeruje chłopcom informatykę, a dziewczynkom pedagogikę - oparty na historycznych danych, nie na rzeczywistych zdolnościach.

Jak zapobiegać:

• Regularnie sprawdzaj wyniki AI dla różnych grup uczniów
• Testuj materiały na zróżnicowanej grupie
• Świadomie włączaj perspektywy mniejszości

Praktyczne pytanie: Czy wszyscy uczniowie w mojej klasie mają równe szanse na skorzystanie z narzędzi AI?

2. Niezawodność i bezpieczeństwo (Reliability & Safety)

Co to oznacza: AI działa przewidywalnie i nie wyrządza szkód

Przykład problemu: Chatbot edukacyjny czasami generuje nieprawdziwe informacje historyczne, które uczniowie traktują jako fakty.

Jak zapobiegać:

• Zawsze weryfikuj informacje z AI
• Testuj narzędzia przed wprowadzeniem do klasy
• Miej plan awaryjny gdy AI nie działa
• Naucz uczniów krytycznego myślenia

Praktyczne pytanie: Co zrobię jeśli AI poda uczniom błędne informacje?

3. Prywatność i bezpieczeństwo danych (Privacy & Security)

Co to oznacza: Dane uczniów są chronione zgodnie z prawem

Przykład problemu: Nauczyciel wpisuje do ChatGPT: "Jan Kowalski z klasy 7a ma dysleksję i problemy domowe. Jak mu pomóc?"

Jak zapobiegać:

• Nigdy nie używaj prawdziwych imion uczniów w AI
• Używaj ogólnych opisów: "uczeń z trudnościami w czytaniu"
• Sprawdź ustawienia prywatności narzędzi AI
• Poinformuj rodziców o wykorzystaniu AI

Praktyczne pytanie: Czy moje użycie AI narusza prywatność uczniów?

4. Włączenie społeczne (Inclusiveness)

Co to oznacza: AI jest dostępne dla wszystkich, bez względu na możliwości

Przykład problemu: Zadanie domowe wymaga dostępu do płatnego ChatGPT Plus, ale nie wszyscy uczniowie mogą sobie na to pozwolić.

Jak zapobiegać:

• Używaj darmowych alternatyw AI
• Zapewnij dostęp w szkole dla uczniów bez możliwości domowych
• Projektuj zadania, które nie wymagają najnowszych narzędzi
• Uwzględnij uczniów z niepełnosprawnościami

Praktyczne pytanie: Czy wszyscy moi uczniowie mają równy dostęp do korzyści z AI?

5. Transparentność (Transparency)

Co to oznacza: Uczniowie i rodzice wiedzą kiedy i jak używany jest AI

Przykład dobrej praktyki: "Ten quiz został przygotowany z pomocą ChatGPT, ale wszystkie pytania zostały przeze mnie sprawdzone i dostosowane do naszego materiału."

Jak zapobiegać:

• Zawsze informuj o wykorzystaniu AI
• Wyjaśnij jak AI wpływa na ocenianie
• Bądź otwarty na pytania uczniów i rodziców
• Dokumentuj proces używania AI

Praktyczne pytanie: Czy uczniowie i rodzice wiedzą o moim wykorzystaniu AI?

6. Odpowiedzialność (Accountability)

Co to oznacza: Jasno określone jest kto odpowiada za decyzje AI

Przykład problemu: System automatycznie obniża ocenę za esej, ale uczeń nie wie dlaczego i nauczyciel nie potrafi tego wyjaśnić.

Jak zapobiegać:

• Ostateczne decyzje zawsze podejmuje nauczyciel
• Potrafisz wyjaśnić każdą decyzję wspartą przez AI
• Masz procedury odwoławcze od decyzji AI
• Bierzesz pełną odpowiedzialność za treści tworzone z AI

Praktyczne pytanie: Czy potrafię wytłumaczyć i obronić każdą decyzję podjętą z pomocą AI?

---

🚨 Bias w AI - jak go rozpoznać i unikać

Czym jest bias?

Definicja: Systematyczne błędy w decyzjach AI, które faworyzują niektóre grupy kosztem innych

Skąd się bierze:

• Dane treningowe - AI uczy się na historycznych danych pełnych uprzedzeń
• Programiści - nieświadomie wprowadzają swoje uprzedzenia do algorytmów
• Społeczeństwo - AI odbija istniejące nierówności społeczne

Przykłady bias w edukacji

Bias płciowy

Problem: AI sugeruje chłopcom przedmioty ścisłe, dziewczynkom humanistyczne

Przykład z życia:

Nauczyciel: "Który kierunek studiów polecisz dla ucznia zainteresowanego komputerami?"
AI: "Informatyka, inżynieria oprogramowania, robotyka..."

Nauczyciel: "Który kierunek studiów polecisz dla uczennicy zainteresowanej komputerami?"  
AI: "Grafika komputerowa, design, IT w biznesie..."

Jak przeciwdziałać:

• Świadomie testuj AI na różne płcie
• Używaj neutralnych płciowo przykładów
• Aktywnie promuj różnorodność w przykładach

Bias kulturowy

Problem: AI faworyzuje kulturę zachodnią/amerykańską

Przykład: Prompt: "Opisz tradycyjne święto" AI zwykle opisuje Boże Narodzenie, ignorując inne tradycje religijne i kulturowe

Jak przeciwdziałać:

• Precyzuj kontekst kulturowy w promptach
• Proś o przykłady z różnych kultur
• Weryfikuj uniwersalność odpowiedzi AI

Bias socjoekonomiczny

Problem: AI zakłada dostęp do zasobów, które nie wszyscy mają

Przykład: AI proponuje eksperymenty wymagające drogiego sprzętu lub sugeruje aplikacje płatne jako standard

Jak przeciwdziałać:

• Proś o alternatywy dla różnych budżetów
• Sprawdzaj dostępność proponowanych rozwiązań
• Dostosowuj sugestie AI do możliwości uczniów

---

🔒 RODO i AI - praktyczny przewodnik

Podstawowe zasady

Co to są dane osobowe w kontekście AI?

Dane osobowe to: Informacje pozwalające zidentyfikować konkretną osobę

W szkole to: ✅ Dane osobowe: Imiona, nazwiska, adresy, PESEL, oceny przypisane do ucznia, opisy problemów konkretnego dziecka

❌ NIE są danymi osobowymi: Anonimowe statystyki klasy, ogólne opisy sytuacji, fikcyjne przykłady

Zasada minimalizacji danych

Używaj tylko tych danych, które są absolutnie konieczne

Przykład złego podejścia:

"Anna Kowalska z klasy 7b, córka pani dyrektor, ma dysleksję 
i mieszka na ul. Kwiatowej 15. Jak przygotować dla niej materiały?"

Przykład dobrego podejścia:

"Jak przygotować materiały dla ucznia z dysleksją w klasie 7?"

Praktyczne wytyczne

Przed użyciem AI sprawdź

• Czy rzeczywiście potrzebuję użyć danych osobowych?
• Czy mogę zastąpić prawdziwe dane przykładami?
• Czy rodzice/uczniowie wiedzą o wykorzystaniu AI?
• Czy wybrałem bezpieczne narzędzie AI?

Bezpieczne alternatywy

---

📋 Tworzenie kodeksu etycznego klasy

Warsztat praktyczny (30 min)

Krok 1: Identyfikacja wartości (10 min)

Pytania do refleksji:

• Co jest dla mnie najważniejsze w nauczaniu?
• Jakie wartości chcę przekazać uczniom?
• Jak AI może wspierać te wartości?

Krok 2: Zasady używania AI (15 min)

Stwórz listę DOs i DON'Ts dla swojej klasy:

DO - Co będę robić:

• Zawsze sprawdzam fakty z AI
• Informuję uczniów o wykorzystaniu AI
• Chronię prywatność uczniów
• [Twoja zasada]
• [Twoja zasada]

DON'T - Czego nie będę robić:

• Nie kopiuję materiałów AI bez weryfikacji
• Nie używam prawdziwych imion uczniów w AI
• Nie pozwalam AI podejmować decyzji za mnie
• [Twoja zasada]
• [Twoja zasada]

Krok 3: Komunikacja z uczniami (5 min)

Jak przekażesz te zasady uczniom?

Przykład komunikatu:

"W naszej klasie czasami używam sztucznej inteligencji, żeby lepiej przygotować 
materiały dla Was. Zawsze sprawdzam czy informacje są prawdziwe i dostosowuję 
je do naszych potrzeb. Jeśli macie pytania o AI, zawsze możecie spytać."

---

⚠️ Czerwone flagi - kiedy zatrzymać się i przemyśleć

Sygnały ostrzegawcze

W treści AI

• ❌ Informacje wydają się zbyt piękne, aby były prawdziwe
• ❌ AI podaje bardzo konkretne liczby bez źródeł
• ❌ Odpowiedź zawiera stereotypy lub uprzedzenia
• ❌ AI "wie" rzeczy, których wiedzieć nie może

W procesie pracy

• ❌ Czujesz pokusę skopiowania bez sprawdzenia
• ❌ Nie potrafisz wyjaśnić jak AI doszło do wniosku
• ❌ Używasz danych osobowych uczniów
• ❌ Uczniowie nie wiedzą o wykorzystaniu AI

W reakcjach uczniów

• ❌ Uczniowie przestają myśleć samodzielnie
• ❌ Tracą umiejętność weryfikacji informacji
• ❌ Stają się zależni od gotowych odpowiedzi AI
• ❌ Przestają zadawać pytania

---

✅ Case studies - dobre i złe praktyki

Case study 1: Quiz z historii

Sytuacja: Nauczyciel tworzy quiz o II wojnie światowej

❌ Zła praktyka:

1. Kopiuje 20 pytań z ChatGPT bez sprawdzenia
2. Jedno pytanie ma błędną datę (1944 zamiast 1945)
3. Uczniowie dostają złe oceny za prawidłowe odpowiedzi
4. Nauczyciel nie potrafi wyjaśnić błędu

✅ Dobra praktyka:

1. Generuje 30 pytań z ChatGPT
2. Sprawdza każdą datę i fakt w podręcznikach
3. Wybiera najlepsze 15 pytań
4. Dodaje własne komentarze i kontekst
5. Informuje uczniów: "Quiz przygotowany z pomocą AI, sprawdzony przeze mnie"

Case study 2: Raport dla rodziców

Sytuacja: Przygotowanie raportu o postępach ucznia

❌ Zła praktyka:

Prompt: "Napisz raport dla rodziców Jana Kowalskiego z klasy 5b. 
Ma problemy z matematyką, ale dobrze radzi sobie z polskim. 
Mieszka z babcią, rodzice pracują za granicą."

• Naruszenie prywatności
• Dane osobowe w AI
• Brak personalizacji

✅ Dobra praktyka:

Prompt: "Napisz pozytywny raport o postępach ucznia klasy 5, 
który ma trudności z matematyką ale mocne strony w języku polskim. 
Ton konstruktywny, konkretne sugestie dla rodziców."

Następnie:

• Personalizacja dla konkretnego ucznia
• Dodanie własnych obserwacji
• Sprawdzenie faktów
• Rozmowa z uczniem przed wysłaniem

Case study 3: Materiały dla ucznia z niepełnosprawnością

Sytuacja: Przygotowanie materiałów dla ucznia niewidzącego

❌ Zła praktyka:

• AI generuje materiały z wieloma elementami wizualnymi
• Nauczyciel nie weryfikuje dostępności
• Uczeń nie może korzystać z materiałów

✅ Dobra praktyka:

Prompt: "Przygotuj materiały o fotosynteziedla ucznia niewidzącego. 
Skoncentruj się na opisach słownych, analogiach, dotyku. 
Unikaj odniesień do kolorów i wykresów."

• Testowanie z uczniem
• Dostosowanie do czytnika ekranowego
• Alternatywne formy prezentacji

---

🎯 Zadania praktyczne

Zadanie 1: Test na bias (20 min)

Instrukcja: Zadaj AI te same pytania dla różnych grup i porównaj odpowiedzi

Przykładowe pytania testowe:

1. "Jakie hobby polecisz dla chłopca/dziewczynki w wieku 12 lat?"
2. "Opisz idealnego ucznia w klasie podstawowej (użyj różnych imion: polskich, niemieckich, arabskich)"
3. "Jaką pomoc zaproponujesz rodzinie o niskich/wysokich dochodach?"

Szablon analizy:

• Pytanie: [...]
• Odpowiedź dla grupy A: [...]
• Odpowiedź dla grupy B: [...]
• Różnice: [...]
• Potencjalny bias: [tak/nie]
• Jak to poprawić: [...]

Zadanie 2: Audit prywatności (15 min)

Przejrzyj swoje ostatnie prompty AI i oceń:

Zadanie 3: Kodeks etyczny (20 min)

Stwórz osobisty kodeks etyczny zawierający:

1. Moja misja z AI: [Jak AI wspiera moje nauczanie?]
2. Moje zasady: [5 najważniejszych reguł]
3. Czerwone linie: [Czego nigdy nie zrobię?]
4. Komunikacja: [Jak będę informować o AI?]
5. Rozwój: [Jak będę się uczył odpowiedzialnego AI?]

---

🏠 Zadanie domowe

Do następnej sesji (09.09):

1. Praktyka etycznego AI (30 min)

• Przetestuj 5 różnych promptów zgodnie z kodeksem etycznym
• Zdokumentuj proces weryfikacji faktów
• Zapisz wnioski i trudności

2. Obserwacja bias (20 min)

• Zadaj AI pytania o stereotypy w Twoim przedmiocie
• Sprawdź czy AI ma uprzedzenia dotyczące uczniów
• Przygotuj przykłady na dyskusję

3. Komunikacja z klasą (10 min)

• Przygotuj krótką prezentację dla uczniów o AI w waszej klasie
• Wyjaśnij zasady i odpowiedz na pytania
• Zbierz feedback uczniów

---

📚 Dodatkowe zasoby

Dokumenty do przeczytania

• RODO dla nauczycieli - praktyczny przewodnik
• AI Ethics Guidelines - UNESCO
• Responsible AI Checklist - Microsoft Education

Tools do testowania bias

• AI Fairness 360 - IBM (dla zaawansowanych)
• Fairlearn - Microsoft
• What If Tool - Google (wizualizacja bias)

Społeczności praktyków

• Partnership on AI - międzynarodowa organizacja
• AI4ALL - inkluzywność w AI
• Algorithmic Justice League - sprawiedliwość algorytmiczna

---

🔮 Na następną sesję

Sesja 3 (09.09): Konfiguracja narzędzi AI

Co będziemy robić:

• Hands-on konfiguracja kont AI
• Ustawienia prywatności i bezpieczeństwa
• Pierwszy projekt: stworzenie materiału dydaktycznego
• Troubleshooting i wsparcie techniczne

Co przygotować:

• Laptop/tablet z dostępem do internetu
• Konta założone w ChatGPT i Claude
• Listę 3 materiałów, które chcesz stworzyć z AI

---